Met zwoegen en stinken heeft fitness anno 2022 nog weinig te maken. Althans volgens ‘boutique clubs’, die goochelen met woorden als ‘empowering’, ‘fun’ en ‘sexy’. Op zoek naar de existentiële wortels van onze maatschappelijke obsessie met fitheid, beulde Jana Antonissen haar hamstrings af aan de barre, beleefde een cardio party en balanceerde de volle anderhalve seconde aan een paal.
Ballet, zwemmen, jazzdance, tennis, zeilen, atletiek, yoga, pilates: ik heb in mijn 29-jarige leven al een aantal sporten afgehaspeld, meestal met wisselend succes. Sporten deed ik eerst omdat het moest, later om mijn hoofd leeg te maken. Spieren kweken of afvallen leek me onmogelijk, dan wel onnodig.
Maar toen ik in de eerste lockdown tijdens het hardlopen een teen brak door over mijn eigen voeten te struikelen, moest ik op zoek naar een andere uitlaatklep. Zoals zovelen zocht ik mijn heil bij Adriene ( @YogaWithAdriene ) en Amy ( @BodyFitByAmy ), de respectievelijke yoga- en fitnesskoninginnen van het alsmaar uitdijende rijk der online work-outs. Ik kocht zelfs een kettlebell.
Naarmate ik meer tijd met fitfluencers (de sportieve variant van influencers) ging doorbrengen, betrapte ik mezelf erop dat ik ging uitrekenen hoeveel plankings en crunches nodig waren voor zo’n extra buikspierlijntje of net iets duidelijker gesuggereerde biceps.
Kortom, ik voelde ineens de verslavende aantrekkingskracht die van een doortastende fitnessroutine uitgaat. Er zijn namelijk maar weinig dingen in het leven waarmee je zo snel zichtbaar resultaat boekt, en dus een belachelijk gevoel van voldoening kunt binnen harken. Daarbij is je fysieke conditie optimaliseren ontegensprekelijk gezond, of niet?
Waar voorheen al serieus gehamerd werd op het belang van gezond leven, lijkt je fitheid onderhouden in pandemische tijden nóg minder vrijblijvend.
Maar is wie gezond is ook fit, en omgekeerd? Of bestaat er toch een verschil?
Gezondheid laat zich definiëren als de afwezigheid van ziekte en handicaps. De invulling van het begrip fitheid is echter vager.
De in 2017 overleden socioloog Zygmunt Bauman schreef al dat in de postmoderne samenleving, die hij liquid modernity noemde, gezondheid al grotendeels vervangen is door fitheid. Gezond oftewel niet-ziek zijn, volstaat niet langer: fit moet je zijn.
Maar anders dan gezondheid, kent fitheid geen bovengrens. Ongeacht hoe fit je al bent, je kan altijd fitter worden. Zo past het concept van fitness, met haar onduidelijke einddoel, perfect in onze consumptiemaatschappij.
INWENDIG KORSET
“Waar verschanst fitness zich eigenlijk?”, vroeg cultuurcriticus Mark Greif zich af in zijn essay Against Exercise, uit zijn bundel Against Everything.
“Het lijkt diep binnenin te zitten; maar dat binnenste is opgerezen tot een veranderlijk oppervlak. En dit oppervlak kun je niet meer afdoen, zoals vroeger met een kostuum. Modehistorici wijzen erop dat vrouwen zich bevrijdden van korsetten (…) om vervolgens een inwendig korset te vervaardigen (…). Hoewel de beoefenaar van sport aan zichzelf werkt, wordt dit zelf steeds meer vereenzelvigd met het zichtbare oppervlak.”
We plooien onszelf de pleuris op de mat in de hoop buik en billen te verstevigen, want we willen er graag fit uitzien.
Maar volgens Bauman kent onze hedendaagse obsessie met fitheid ook een minder zichtbare, meer existentiële grondslag. De gevierde socioloog geloofde namelijk dat we het onoplosbare probleem van de dood proberen te herdefiniëren als een beheersbaar probleem, namelijk dat van fitheid. Zo verschaft toegewijd trainen zijn beoefenaar “superioriteit in twee wedstrijden, die van seks én levensduur”, aldus Mark Greif. In zijn scherp essay merkt de cultuurcriticus ook nog op dat de verleiding tot eeuwige conservering alsmaar toeneemt.
“Volgens onze huidige opvatting pleegt de persoon die niet sport een langzame zelfmoord. (…) Omdat hij zich niet inspant om zijn dood te voorkomen, beginnen we te denken dat hij die veroorzaakt.”
HET NIEUWE UITGAAN
Jaren geleden heb ik me met de lidkaart van een huisgenootje wel een paar keer in de gym gewaagd. Maar na wat geklungel met ingewikkelde machines onder het afkeurende oog van meer bedreven gymgangers hield ik dat al snel weer voor bekeken. Dan toch liever rondjes in het park in plaats dan mezelf af te matten in zo’n kil lokaal vol krachtpatsers, en met douches waar alle schimmels van de stad samentroepen in het afvoerputje.
Anno 2022 hoeft een bezoekje aan de fitness echter geen onwelriekende, dertien-in-een-dozijnervaring meer te zijn. Zogeheten boutique fitnessstudio’s zijn in Amerika al lang een enorme hit, maar duiken sinds kort ook in onze contreien op. Boutique gyms willen meer zijn dan louter fitnessstudio. Met hun tot in de puntjes doordachte inrichting, bijhorende smoothiebar, smetteloze douches inclusief handdoeken en dure verzorgingsproducten presenteren ze zich in de eerste plaats als een belevenis. Anders dan bij een doorsneeclub bieden boutique studio’s uitsluitend groepslessen aan. Ook het prijskaartje is spectaculair: één les kost ongeveer evenveel als een maandabonnement bij Basic Fit. Je betaalt tenslotte voor de ervaring.
In Brussel bevinden zich sinds een jaar twee van die boutique gyms op een steenworp van elkaar in – waar anders? – de Louizabuurt.
Het aanbod van Animo Studios, een van die twee, waaiert uit van spinning over yoga en pilates tot krachttraining en alles daartussen .
“Your gym, reinvented”, zo lees je bij het binnenkomen. Ook in het spaarzaam maar smaakvol ingerichte interieur, met oog voor Belgisch design zoals Serax en Muller Van Severen, ontbreekt het niet aan inspirerende quotes, à la “Leave your ego at the door”.
“In het buitenland is sociaal sporten, als avondje uit met vrienden, al veel meer ingeburgerd”, legt marketingverantwoordelijke Julie de Troostembergh uit terwijl ze me via de spinning- en krachttrainingsruimte, die aan een discotheek doen denken, naar het minimalistische café leidt. Daar zitten jonge, aantrekkelijke mensen te nippen van shakes met welluidende namen als Mykonos of Gainer, sportzak op de schoot.
“Het is de bedoeling dat je hier tijd doorbrengt, anderen leert kennen. We beseffen dat alles misschien nogal pitch perfect lijkt, inclusief ons cliënteel, maar we werken eraan om dat te veranderen.”
In haar in 2021 verschenen essaybundel Cultish stelt Amanda Montell dat het geen toeval is dat boutique fitnessstudio’s de voorbije jaren aan populariteit wonnen. We leven namelijk in een tijd waarin het vertrouwen in zowel traditionele religie als het medische establishment afneemt. Zo kregen boutique gyms een haast heilige status; een sectair trekje.
“Tenslotte zijn deze studio’s een van de weinige ruimtes waar jongeren en spiritueel ambivalenten hun digitale toestellen even kunnen neerleggen, en lijfelijke gemeenschap en aansluiting kunnen vinden”, schreef Montell. Zeker tijdens een aanhoudende pandemie, waarbij cafés vroeg sluiten en dansvloeren vergrendeld zijn, lijkt de fitnessclub de enige plek waar je nog gezamenlijk stoom kan afblazen. “Working out is the new going out”, luidt niet voor niets de slogan van deze high-end gym.
DANS EN SEKS
In het uitgebreide aanbod van Animo Studios valt op hoe sommige lessen zich duidelijk tot vrouwen richten; lessen die beloven abs en booty te verstevigen, lessen die zo fun zijn dat je vergeet dat je eigenlijk actief calorieën aan het verbranden bent, of lessen die je mentale weerbaarheid én postuur zullen verbeteren, zoals barre dat belooft.
Barre, een mix van pilates, cardio en ballet, is ook een hype die de Atlantische Oceaan overwaaide. Topmodellen als Doutzen Kroes en Karlie Kloss zweren al jaren bij deze work-out die je het lichaam van een ballerina belooft: sterk, strak en bovenal vrouwelijk.
Barre werd in de jaren zestig uitgevonden door Lotte Berk, een Joodse ballerina die vlak voor de Tweede Wereldoorlog Duitsland voor Engeland verruilde. Toen ze te oud werd voor de bühne, richtte ze in een Londense kelder haar eigen female only fitnessstudio op. Daar onderrichtte Berk, een extravagante dame met een voorliefde voor vrije seks en morfine, barre-trainingen, geïnspireerd op klassieke dans én seksstandjes. De suggestieve poses droegen expliciete namen als ‘Fucking a Bidet‘ of ‘The Prostitute‘. Volgens Berk was barre de ideale work-out om je seksleven te verbeteren én er als een godin uit te zien. Al snel verzamelde ze een cultaanhang om zich heen.
In de seventies richtte een van Berks studentes een studio op in New York, waar barre begon aan een steile klim naar mainstreamsucces. Hoe meer scholen er kwamen, hoe meer het sensuele aspect van barre naar de achtergrond verschoof. De focus kwam, geheel in lijn met de veranderende fitnesscultuur, op fysieke perfectie te liggen.
In haar essay Always Be Optimizing, uit de bundel Trick Mirror, stelt Jia Tolentino, zelf een adept barre-beoefenaar, dat het uithoudingsvermogen dat barre je geeft zo mogelijk nog meer psychologisch dan fysiek is.
“Barre stoomt je klaar voor een almaar versnellend kapitalistisch bestaan. Het bereidt je minder voor op een halve marathon dan op een werkdag van twaalf uur (…). Barre is de ideale sport voor een tijdperk waarin iedereen voortdurend moet werken, en waarin vrouwen desondanks verondersteld worden er onredelijk goed uit te zien.”
TRILLENDE DIJEN
Samen met een tiental andere jonge vrouwen, allen gekleed in pastelkleurige croptops en leggings, betreed ik de spiegelzaal waar we een les Barre Fit zullen volgen. Ik vraag aan instructrice Danielle, anderhalve meter stuiterende energie uit Texas, of ze Lotte Berk kent. Nee? Wat met de seksuele voorgeschiedenis van barre?
“Ik weet enkel dat barre je bekkenbodem versterkt. Een vriendin van mij was daardoor in staat tot de dag voor haar bevalling barre te onderrichten.”
Dan draait Danielle de volumeknop open. Dreunende bassen van Rihanna gaan moeiteloos over in Eric Prydz’ Call On Me. Ik denk aan de clip die bij die hit hoort en die ik destijds als kind vaak bekeek; bezwete, rondborstige vrouwen in veel te hoog uitgesneden aerobicspakjes die driftig hun bekken op en neer bewegen.
Na een korte opwarming positioneren we ons aan de bar in plié-houding. Zo beheerst mogelijk buigen we door onze knieën, terwijl we op de toppen van onze tenen balanceren.
“A-ma-zing”, schreeuwt Danielle terwijl ze met haar slanke vingers knieën aantikt die dieper moeten doorbuigen. “Goed werk iedereen; jullie zien er geweldig uit. Blijven gaan!”
Na een reeks variaties met gewichtjes en grote, zachte ballen, begint het. Een vreemd getintel verspreidt zich via mijn kuiten naar mijn dijen en kont, alwaar het spieren laat trillen waarvan ik het bestaan niet eens vermoedde.
“Die trillende benen zijn normaal”, stelt Danielle ons gerust, “dat is net het leuke aan barre; je breekt je spieren helemaal af om ze vervolgens weer op te bouwen. Als het een beetje pijn doet, weet je dat je goed bezig bent.”
Wie mooi wil zijn, moet lijden?
Ik vraag me af wat de andere deelneemsters daarvan denken.
Waarschijnlijk helemaal niets. De spiegel toont enkel geconcentreerde gezichten. Terug op de mat zwiept de lange paardenstaart van een brunette met een wasbordje zoals ik ze tot nu toe alleen nog maar op Instagram heb gezien treiterig heen en weer, terwijl ze met gestrekte benen vloeiende schaarbewegingen maakt.
De rest van de week kan ik niet gaan zitten zonder scherpe pijnscheuten te ondergaan: niet zo ideaal, maar ik zou zweren dat mijn dijen al steviger aanvoelen.
CARDIO PARTY
“Is it a work-out or a party? Both!” Zo omschrijft de website van Animo Studios een les cardio dance. Omdat ik voorlopig wel genoeg heb van de puriteinse fitnessethiek en altijd wel in ben voor een feestje, meld ik me aan.
Maar wanneer onze extreem goedgezinde lesgeefster de choreografie op een opgepompte r&b-beat voordoet, heb ik instant spijt. De danspasjes horen gemakkelijk doch verleidelijk te zijn, maar zijn dat in mijn geval geen van beide.
Ongewilde herinneringen aan de jazzdancelessen drijven boven. Omwille van mijn onvermogen tot gecoördineerd ledematengebruik liet de juf me steevast op de achterste rij plaatsnemen.
Bijna twintig jaar later voel ik me nog steeds tekortschieten. Gelukkig worden de danspasjes afgewisseld met jumping jacks, squats en andere aerobicsmoves aan een hijgerig hoog tempo. Terwijl een schelle EDM-beat doldraait, gooien we onze knieën zo hoog mogelijk in de lucht en spurten vijf minuten lang ter plaatse, om vervolgens in een versnelde salsa uit te breken.
“Het is heel gemakkelijk om, onder die kunstmatige maar voortdurend toenemende verplichting, je leven te organiseren rond praktijken die je belachelijk en mogelijk onverdedigbaar vindt,” schreef Jia Tolentino. “Vrouwen weten dit al heel lang.”
MINIMUM AAN VLEES
“Klaar om nóg meer calorieën te verbranden??!!”, vraagt de lesgeefster ons met de brede glimlach waarin haar gezicht al sinds het begin van de les geplooid is. Ik vraag me af of haar kaken niet stilaan pijn doen van al dat lachen. “Yeahhh”, roept een meisje voor me. “Gaan we weer, vergeet jullie vooral niet te amuseren!”
Volgens Mark Greif is de fitnessende jonge vrouw als voorbeeld een paradoxaal figuur.
“Zij behoort nog niet tot de minderbedeelden”, zo schrijft hij, “maar zij kent haar lot. Zij probeert onmiddellijk vooruit te raken in de wedloop om haar vorm te behouden; een vorm die nooit méér mag zijn dan het strikte minimum aan vlees.”
Na een reeks bijzonder uitputtende bijtrekpassen die plié en pas de bourrée ineen zijn, is het tijd voor het laatste nummer. “Dit is er eentje van mij”, vermeldt onze fitte juf achteloos. “Ik ben singer-songwriter. Ik laat straks wel enkele visitekaartjes achter, zo kunnen jullie me op Instagram vinden.”
DE PAAL BESLIST
Voor de jonge vrouw die een sterker lichaam wil, bestaan ook minder afgeborstelde alternatieven. Zo is paaldansen tegenwoordig een volwaardige fitnessoptie. De uit de stripclub geïmporteerde sport is allang geen nieuwigheid meer, maar wel nieuw is de omarming van het sensuele aspect van de dans. Dat verneem ik in de boudoirachtige inkomhal van de Molenbeekse school Art Pole van Dominette, paaldansinstructrice met geschoren hoofd en stevige biceps.
“Toen paaldans opkwam, lag de focus op fysieke kracht en fitness. Maar nu het als sport serieus genomen wordt, wint ook het sexy aspect weer aan populariteit. Zo zitten onze paaldanslessen op hoge hakken tegenwoordig bomvol; dat was vroeger wel anders. Wij omarmen de sensuele kant van de sport vanuit een feministisch perspectief: het gaat er niet om te verleiden, maar wel om je je lichaam opnieuw toe te eigenen.”
Iedereen die daarin geïnteresseerd is, is welkom: vrouwen, mannen, non-binair, alle letters van lgbtq+. Bij Art & Pole worden mannen en vrouwen niet afzonderlijk onderricht, net zomin zijn er gescheiden kleedkamers of toiletten.
Het is geruststellend om te zien dat onder de deelnemers voor de initiatie die vandaag op het programma staat alle mogelijke lichaamstypes vertegenwoordigd zijn.
“De bedoeling van paaldans is welzijn, niet het perfecte lichaam boetseren”, legt Dominette uit. “Die insteek werkt helend. Zo hebben we leerlingen die aan de paal voor het eerst zelfvertrouwen vinden, of meisjes die in het begin nog helemaal geëpileerd en opgemaakt komen, maar zich na enkele lessen ontspannen genoeg voelen om dat los te laten.”
Na een pilatesachtige opwarming mogen we in groepjes van drie rond een paal verzamelen. We leren we enkele basisbewegingen, te beginnen bij de draai. De lerares doet het voor: met gestrekte arm en op de toppen van de tenen een cirkeltje om de paal lopen om je vervolgens zo beheerst mogelijk te laten vallen in een sierlijke zwaai. Niet zo makkelijk als het eruitziet.
Bij een van de volgende oefeningen, ‘la chaise’ genoemd, moet de kracht vanuit de bovenbenen komen.
“Om voldoende grip te houden, trekken jullie best je short uit”, klinkt het.
Even kijken de deelnemers nog aarzelend om zich heen, maar al snel staat iedereen in onderbroek. Welgeteld anderhalve seconde lukt het me om de paal tussen mijn blote dijen geklemd te houden, dan glijd ik naar beneden, met een rode, tintelende huid als gevolg.
De laatste oefening is een combinatie van de stoel en de zwierige cirkel uit het begin van de les; verdraaid moeilijk.
“De paal beslist”, antwoordt Dominette wanneer ik haar voor de derde keer vertwijfeld vraag wannéér ik dan juist moeten draaien.
Alleszins is één ding volkomen duidelijk: er bestaat geen betere manier om een authentiek gemeenschapsgevoel te creëren dan samen halfnaakt aan een paal te hangen.