De ouders van Kim Wall: “Als we bezwijken, verliezen we”

 

         
 Foto: Charlotte de la Fuente

 

 

De gruwelijke ‘duikbootmoord’ op de 30-jarige Zweedse journaliste Kim Wall schokte in 2017 de wereld. Haar ouders stemmen uitzonderlijk in met een interview. ‘Vrouwelijke journalisten zijn zich bewuster geworden van wat kan gebeuren.’

 

“Kim zei altijd dat als iemand haar zijn of haar verhaal toevertrouwde, zij verplicht was dat zo goed mogelijk te vertellen. Ze wilde haar protagonisten eer aandoen door hen zo eerlijk mogelijk te portretteren”, beschrijft moeder Wall het arbeidsethos van haar dochter.

Kim Wall studeerde aan de London School of Economics and Political Science, en aan de Sorbonne-universiteit in Parijs. Ze liep stage bij de Europese delegatie in New Delhi, en de South China Morning Post in Hongkong. Nog voor ze in 2013 afstudeerde aan de Columbia University School of Journalism won ze al de wedstrijd voor jonge journalisten van The Foreign Press Association.

Ze bracht verslag uit over Haïtianen die na de aardbeving weer opkrabbelen, klimaatvluchtelingen van de Marshalleilanden, toeristen in Noord-Korea en Cubaanse hackers. Haar reportages werden, onder andere, gepubliceerd in The Guardian, The New York Times en The Atlantic.

“Kim hield ervan de wereld in te trekken, mensen in hun natuurlijke habitat te ontmoeten”, zegt Ingrid Wall. “Ze ging altijd de diepte in, probeerde haar interviewees echt te begrijpen. De hele dag op een redactie doorbrengen was niets voor haar.”

 

Zeemansbegrafenis

 

Die open, nieuwsgierige instelling bracht Kim Wall op donderdag 10 augustus 2017 aan boord van de Nautilus, de duikboot van de Deense uitvinder Peter Madsen.

Kim Wall en haar geliefde, die ze daags voordien aan haar ouders had voorgesteld als “de liefde van haar leven”, houden die avond in Kopenhagen een afscheidsfeestje. Ze staan op het punt samen naar China te verhuizen. De gasten zijn al gearriveerd, wanneer Wall plots een berichtje van Peter Madsen ontvangt. De in Denemarken beroemde, excentrieke uitvinder runt vlak bij de flat van haar vriend zijn zogenoemde Rocket Madsen Space Lab. Al maandenlang probeert zij hem tevergeefs voor een interview te strikken. Nu nodigt hij haar alsnog uit voor een tochtje in zijn zelfgebouwde onderzeeër, die als lanceringsplatform moet dienen voor een raket waaraan hij al jarenlang sleutelt.

Wall vraagt haar vriend of hij mee wil komen, maar na kort overleg besluiten ze dat hij hun gasten zal entertainen, terwijl zij snel het interview afneemt. Met de verhuis op komst kan ze het geld goed gebruiken.

“Hij heeft zelfs koffie en koekjes meegebracht”, sms’t Wall nog van in de duikboot.

Wanneer ze die avond niet terugkeert, zoekt haar vriend de hele haven af. Ten einde raad schakelt hij de politie in.

Een klein leger aan helikopters en duikers zal de komende dagen de Sont, de zeestraat tussen Zweden en Denemarken, afspeuren. Een unheimliche vergelijking met de populaire Scandi-noirserie The Bridge, die opent met de vondst van een verminkt vrouwenlichaam op de brug tussen Zweden en Denemarken, dringt zich op. Alleen is Walls verdwijning allesbehalve fictie.

De volgende ochtend wordt de uitvinder gevonden, van de journaliste ontbreekt elk spoor.

Madsen beweert aanvankelijk dat hij de jonge vrouw veilig aan land afzette voordat hij technische problemen kreeg en zijn duikboot zonk.

Maar drie dagen later al, op zondag 13 augustus, leert de pers dat de onderzeeër wel degelijk doelbewust is gezonken.

Toch duurt het nog tot 21 augustus voor Madsen toegeeft dat Wall omgekomen is, na een ongeluk aan boord. Hij zou haar “een zeemansbegrafenis” gegeven hebben.

 

“Oh nee”, zegt Jocke. Niet eenmaal, maar verschillende keren. Hij trekt wit weg.

Wanneer hij ophangt, draait hij zich naar mij en zegt: “Jens zei dat ze enkel een

torso gevonden hebben. Geen armen, geen benen, geen hoofd.” De wereld

stopt. Tijd staat stil. (…)

Wij en de rest van de wereld leren dat de armen, benen, en het hoofd met opzet

verwijderd werden – het is een bewuste daad van een mens.

(Fragment uit ‘A Silenced Voice’)

 

Gaandeweg verandert Madsen zijn verhaal nog regelmatig. Eerst zou een zwaar luik fataal op Kim Walls hoofd terechtgekomen zijn, vervolgens spreekt hij over een koolstofmonoxide-vergiftiging. Ook tijdens het proces blijft Madsen volhouden dat Walls dood een ongeluk was. Wel geeft hij toe dat hij inderdaad haar hoofd en ledematen van haar lichaam verwijderde. Omdat het lichaam in zijn geheel te zwaar was om te dragen, zo beweert hij. “Wat doe je als je een groot probleem hebt? Je deelt het op”, zegt hij daarover.

Pas afgelopen herfst, in de op telefoongesprekken vanuit de gevangenis gebaseerde documentaire Secret Recordings with Peter Madsen, gaf Madsen voor het eerst toe dat hij Wall vermoordde. Over het hoe en waarom rept hij met geen woord.

Zolang het proces nog niet was afgerond, spraken moeder en vader Wall niet met de pers. Wel voedden ze de hongerige journalisten na de verdwijning van hun dochter met enkele communiqués met informatie over hun dochter, vooral om al te wilde speculaties de kop in te drukken.

Ze draaien namelijk zelf al meerdere decennia mee in de media. Zij, onder meer, als reporter en chef nieuws, hij als fotojournalist. Niet zelden waren de vakanties van de familie Wall ook reisreportages. Zo kwam het dat Kim en haar broer Tom, die nu als persfotograaf voor verschillende regionale kranten werkt, als kleuters een nachtelijke grensoversteek naar Mexico maakten.

Weten hoe de machine in elkaar zit, hielp Ingrid en Joachim Wall om de mediastorm rond hun dochter heelhuids te doorstaan.

 

 

 

 

Onverschrokken

 

Ook nu, meer dan drie jaar na Kim Walls overlijden, zijn ze erg kieskeurig wat betreft interview-aanvragen. Madsen heeft hen al veel te veel gekost; over hem hebben ze niets te zeggen. “Peter Madsen is simpelweg een schaduwfiguur, een persoon van wie ik weet dat hij bestaat, maar aan wie ik verder geen tijd verspil. (…) Ik voel niets dan apathie voor hem”, lezen we in A Silenced Voice.

Over hun dochter en haar dappere reportages daarentegen, zijn ze nog lang niet uitgepraat.

“Je hebt de test doorstaan”, zegt Ingrid Wall wanneer we elkaar na uitvoerig over-en-weer mailen eindelijk via Zoom ontmoeten.

Hoewel de coronamaatregelen in Zweden beduidend soepeler zijn, isoleren Ingrid en Joachim Wall zich al sinds het begin van de pandemie erg strikt. De Walls wonen in een klein plaatsje aan de zee, vlak bij Trelleborg, in de meest zuidelijke landtong van Zweden. Af en toe ontmoeten ze op het strand achter hun huis een buur of een kennis.

Nadat Joachim Wall de garantie krijgt dat ik hun achteraf de opname van ons gesprek zal doorsturen, verdwijnt hij al snel uit beeld. Maar de regelmaat waarmee Ingrid Wall uit haar ooghoeken gluurt voor ze al dan niet ingaat op een vraag, doet vermoeden dat hij ons gesprek aandachtig mee volgt.

“Al bij al valt de impact van de pandemie voor ons nog mee; we hebben een groot huis, vlak aan zee. We missen vooral het reizen. Zo reikten we de Kim Wall Memorial-beurs dit jaar online uit. En waarschijnlijk zullen we ook komende lente daarvoor niet naar New York kunnen afreizen.”

Kort na Kims dood richtten haar ouders, in samenwerking met de International Women’s Media Foundation (IWMF), het Kim Wall Memorial Fund op. Al zes beurzen werden uitgereikt aan onafhankelijke, vrouwelijke reporters die journalistiek bedrijven zoals Wall dat deed: onverschrokken en met oog voor de strijd van de kleine man of vrouw tegen het systeem.

 

Altijd onderweg

 

“Dergelijke tijds- en arbeidsintensieve reportages vormen een tegenwicht tegen de vele clickbait-artikelen. De behoefte aan goede verhalen is vandaag misschien wel groter dan ooit”, gelooft Ingrid Wall.

Kims werk was “een levensstijl”: altijd onderweg, voortdurend in contact met collega’s-vrienden van over de hele wereld. “Kim bereidde zich enorm goed voor. Zo ondernam ze pre-reportagetrips, zodat ze wist waar ze op moest letten wanneer ze terugkeerde. Ze investeerde veel van haar eigen geld in die reizen. Gelukkig was ze ook goed in het in de wacht slepen van beurzen. Desondanks was haar budget altijd erg krap. Helaas hoort dat vaak bij het freelance bestaan.”

Dat betekende niet dat Wall risico’s nam: ze wist maar al te goed dat ze als vrouwelijke reporter in ontwikkelingslanden en conflictzones op haar hoede moest zijn.

“Als ouder maakten we ons natuurlijk weleens zorgen, maar Kim was in geen enkel opzicht naïef. Zo volgde ze in Kenia een meerdaagse training in hoe reportages te maken in vijandig gebied. Ik herinner me nog hoe ze me midden in de nacht vanuit Cuba opbelde om te vragen of ik haar geld voor een hotelkamer kon lenen. De mannen daar waren te geïnteresseerd in haar; ze voelde zich niet veilig. En in Sri Lanka was iemand ‘s nachts haar hotelkamer binnengeslopen om haar camera en portemonnee te stelen. Kim was erg boos, maar in dezelfde adem zei ze meteen: waarschijnlijk had hij het geld meer nodig dan ik.”

 

Zusterschap

 

Haar positie in door de mannen gedomineerde buitenlandse verslaggeving was een onderwerp dat Kim vaak uitvoerig met haar moeder besprak.

“In haar laatste zomer vertelde ze me dat hoofdredacteurs haar nu voor het eerst terugbelden, zich haar naam herinnerden. Eindelijk ben ik iemand, zei ze. De jaren daarvoor waren erg zwaar geweest. Ze had echt moeten knokken om als jonge vrouw in deze tak van de journalistiek aanvaard te worden.

“Kim en haar internationale collega-vriendinnen vormden een soort van zusterschap. Ze hielden elkaar op de hoogte van redacteuren die hun woord niet nakwamen of zich ongepast gedroegen. Ze werkten samen en wisselden ideeën uit, hoewel ze eigenlijk concurrenten waren. Zoiets zie ik mannelijke freelancers nog niet snel doen.”

Dat zusterschap maakt nu deel uit van “de nieuwe regenboogfamilie” van de Walls. Ze staan in nauw contact met het bonte, internationale gezelschap van Kims vrienden.

“Het is moeilijk voor mij om dit te zeggen,” voegt Ingrid Wall lichtjes aarzelend toe, “maar ik geloof dat Kim haar vriendinnen nog steeds op een of andere manier op hun reportages begeleidt.”

Jong en vrouwelijk zijn speelde soms ook in Walls voordeel. Met haar kleine gestalte en lange, bruinrode haren die ze steevast in een hoge dot droeg, zag ze er “eerder onschuldig” uit, zegt haar moeder. “Mensen waren nooit bang van haar. Integendeel, Kim was erg ontwapenend. Op de foto’s die ze tijdens haar reizen maakte, zie je dat mensen haar heel dichtbij lieten komen.”

Dat ze uiteindelijk de dood vond in thuisbasis Scandinavië, geroemd om zijn lage moord- en misdaadcijfers, joeg een schokgolf door de journalistieke gemeenschap.

 

In een rok op een duikboot

 

Desondanks waren er ook mannen die het nodig achtten haar kledingkeuze te becommentariëren: waarom zou je een rok dragen op een duikboot, vroegen ze zich hard af. De gevierde Deense auteur Jens Christian Gröndahl ging in een interview met vrouwenblad Femina zelfs zover om Kim Wall, die hij nooit ontmoet had, te omschrijven als “een meisje dat problemen zoekt”. Zijn uitspraken veroorzaakten zoveel ophef dat hij ze al snel introk en zich verontschuldigde.

Vrouwelijke reporters wereldwijd schoten ter verdediging: ook zij zouden op die duikboot gestapt zijn. Sterker nog: Wall was allesbehalve de eerste journaliste die zich aan boord van de Nautilus begaf. Haar interview leek allesbehalve een risicovolle onderneming.

Hoe en waarom Kim Wall precies aan haar einde kwam, weet enkel de dader. Maar dat de moord een staaltje pure vrouwenhaat was, staat vast. De steekwonden in de genitale zone, de duikbootuitnodiging die Madsen op die noodlottige dag naar meerdere vrouwen stuurde, en de video’s van onthoofde vrouwen die op zijn computer gevonden werden, maken duidelijk dat hij met voorbedachten rade handelde.

De moord bracht in Zweden een debat op gang over de kwetsbaarheid van vrouwen op de werkvloer. Is Ingrid Wall hoopvol dat vrouwen een veiliger, meer gelijke toekomst tegemoet treden?

“Absolute gelijkheid zal nog erg lang duren. Maar ik geloof wel dat vrouwelijke journalisten bewuster zijn van wat kan gebeuren, en dus meer voorzorgen nemen. Tijdens al mijn jaren als reporter is het geen één keer in me opgekomen dat ik misschien gevaar liep. Aan de andere kant zijn journalisten vandaag een doelwit zoals nooit tevoren. Zelfs tijdens de Tweede Wereldoorlog was het niet gebruikelijk om de pers aan te vallen. Vandaag wordt geweld tegen journalisten min of meer goedgekeurd door sommige overheden – kijk naar de Verenigde Staten onder Trump.

“Eigenlijk is het niet te geloven, wat Kim overkomen is”, besluit Ingrid Wall. We doen er allebei het zwijgen toe. Een halve minuut lang is enkel het lichte gezoem van onze videoverbinding hoorbaar.

 

Gestreept verdriet

 

‘Ze zeggen dat je kunt leren leven met rouw. Misschien kan dat – de tijd zal het uitwijzen’, zo schrijft Ingrid Wall in A Silenced Voice.

“Ik omschrijf het verdriet meestal als gestreept”, zegt ze nu. “Sommige dagen zijn wit, andere zwart. Maar je weet op voorhand nooit wat voor dag het zal worden. We doen ons uiterste best om zo goed mogelijk verder te leven. We hebben geen andere keuze. We hebben tenslotte nog een zoon, en sinds afgelopen zomer ook een kleinkind. Daarnaast zijn we gezegend met goede vrienden.

“Daarbij leeft Kims nalatenschap duidelijk verder: het Kim Wall Memorial Fund, de jaarlijkse Run for Kim, scholieren die haar reportages in hun lessen bespreken: dat geeft vandaag allemaal erg veel betekenis aan ons bestaan.

“Het verlies blijft desondanks erg zwaar. Niet dat ik geloof dat het makkelijker was geweest als Kim in een auto-ongeluk gestorven was, maar zo’n extreem geweld was gewoon ontzettend onnodig.

“We zullen waarschijnlijk nooit helemaal weten wat er echt gebeurd is. Mijn gedachten stoppen zodra Kim die duikboot opstapt.”

Of dat probeert Ingrid Wall toch zo goed en zo kwaad mogelijk. ”s Nachts is er geen genade’, schrijft ze in A Silenced Voice. ‘Het brein creëert meedogenloos beelden van wat daarbeneden in de metalen romp gebeurd zou kunnen zijn.’

“Verder wil ik daar niet meer over uitweiden,” zegt ze nu, “maar natuurlijk is dit een groot trauma.”

Het zwarte gat, de donkerheid van de zaak zou hen makkelijk kunnen opslokken, zegt ze. Maar de ouders blijven zo ver mogelijk weg van die afgrond. “Wij zijn de enige verliezers als we eronderdoor gaan”, stelt Ingrid. “Op het strand hier vlakbij ligt een hart uit keien, ter ere van Kim. Bij elk nieuw bezoek zien we dat het hart een beetje gegroeid is: dát is belangrijk voor ons.”

 

 

Macabere details

 

 

Wereldwijd vulde de verdwijning van de internationaal gerespecteerde journaliste voorpagina’s; een mediastorm die exponentieel toenam naarmate meer gruwelijke details bekend werden en culmineerde in de rechtszaak.

De moord op Kim Wall was het meest gemediatiseerde proces uit de geschiedenis van Denemarken. Maar ook ver daarbuiten was de belangstelling overweldigend. In de rechtszaal zelf waren 25 journalisten uit twaalf verschillende landen aanwezig. Een extra honderdtal reporters volgde de zaak op het televisiescherm dat in de cafetaria van het gerechtsgebouw van Kopenhagen was opgehangen.

“In Zweden zelf was 99 procent van de berichtgeving erg respectvol”, blikt Ingrid Wall terug. “Zij benoemden Kim steeds als journaliste – voor ons geen onbelangrijk detail, aangezien onze dochter verdween terwijl ze aan het werk was. Sommige Deense tabloids daarentegen smeerden macabere details breed uit; verschrikkelijke artikelen zijn daar verschenen.”

Op het proces blijven de Walls zwijgen. Ze hebben de pers nog steeds niets te melden. ‘Wanneer foto’s getoond worden van lichaamsdelen en gereedschap waarvan de aanklager gelooft dat ze gebruikt werden om haar lichaam te verminken, voelen we de ogen van alle reporters op ons’, schrijven Kims ouders in A Silenced Voice.

Hun aanwezigheid in de rechtszaal heeft ‘een primitieve reden’. Ze willen de moordenaar van hun dochter in de ogen kijken.

 

‘Zijn blik ontmoet de mijne. Hij begrijpt wie ik ben en wie Jocke is. Ik vraag me 

af wat nu door zijn hoofd gaat. Voelt hij enig berouw? Heeft hij enig idee wat

voor gevoelens wij hebben? Hij wendt zijn blik af.’

(Fragment uit ‘A Silenced Voice’)

 

In april 2018 wordt Madsen schuldig bevonden aan moord, ontering van het graf, seksueel misbruik “onder bijzonder verzwarende omstandigheden” en misdrijven tegen het maritiem recht. Hij wordt veroordeeld tot levenslange opsluiting. Madsen gaat nog in beroep, maar het hoger gerechtshof houdt aan die straf vast.

 

‘The Investigation’

 

Madsens levenslange veroordeling betekende echter niet dat de enorme publieke interesse in de zaak voorbij was. Zo was afgelopen najaar op zowel de Zweedse als Deense openbare omroep The Investigation te zien: een televisieserie over de moord op Kim Wall.

Regisseur Tobias Lindholm, van de hitserie Borgen, pakte het radicaal anders aan: The Investigation is allesbehalve een typische Scandina- vische krimi. De moord wordt niet getoond; de naam van de moordenaar, die net als Kim onzichtbaar blijft, niet genoemd. De serie focust op het onderzoek, geleid door de Deense inspecteur Jens Möller.

“In het begin waren we sceptisch,” zegt Ingrid Wall, “maar de regisseur gaf ons veel inspraak. We zijn tevreden met het eindresultaat. Het is een mooi eerbetoon geworden, aan alle politieagenten, duikers en honden die wekenlang de Sont afzochten, om ons alle delen van onze dochter terug te geven.”

Op de herdenkingsdienst die op Columbia University voor Kim gehouden werd, droegen vrienden voor uit haar verhalen. Zo ook uit China- town Syndrome, een in 2016 in Vice Magazine verschenen reportage over een Chinese zakenvrouw die haar geluk in Oeganda beproeft, ondanks de protesten van haar ouders. Maar de jonge vrouw is niet tegen te houden.

‘Ze bedacht dat als ze in haar geboortedorp zou blijven,’ zo schreef Kim Wall, ‘ze nooit iets van de wereld zou zien.’