Oh My EU (1): Lyon

Europa kampt met een identiteitscrisis, maar geldt dat ook voor de Erasmus-generatie? Journaliste Jana Antonissen (24) en fotografe Sanne De Wilde (30) reisden per trein door Europa om poolshoogte te nemen bij jongeren die mee de toekomst van ons oude continent uittekenen.

 

 Of het EU-verhaal ooit een succes wordt, hangt in grote mate af van de jeugd die er woont. We beginnen onze rondreis langs zes Europese steden in Lyon, waar lang niet alle jongeren tevreden zijn met hun nieuwe liberale president Macron.

 

Amper drie uur duurt onze eerste rit van deze treinreis door jong Europa. Veruit de kortste etappe, maar het verschil in mentaliteit valt niet te onderschatten: we verruilen onze comfortabele artistiek-progressieve bubbels in respectievelijk Brussel en Amsterdam voor de behoudsgezinde bourgeoisie-jeugd in Lyon.

Lyon is namelijk een stad waar traditie en toekomst, net zoals de rivieren Rhône en Saône, samenvloeien. De toekomst bevindt zich in Frankrijks derde grootste stad op de landtong aan de samenvloeiing, waar het splinternieuwe staal van de kubistische woontorens en moderne musea in de opgeknapte wijk La Confluence trots in de zon schittert. Een succesje van de socialistische burgemeester Gérard Collomb, die ook wel Macrons politieke peetvader genoemd wordt.

Volg je de rivieren stroomopwaarts de binnenstad in, dan neemt de traditie weer de bovenhand. In Le Vieux Lyon wemelt het van de smalle kasseiwegjes en prijkt op elke straathoek een kerk. Kers op de neogotische taart en hét symbool van katholiek Lyon is de Basilique Notre-Dame de Fourvière, die vanop haar heuvel over de stad waakt.

Die architectonische spreidstand weerspiegelt zich in het stemgedrag van de inwoners van deze stad. Hoewel huidig president Emmanuel Macron over het algemeen de meeste stemmen haalde in Lyon (30 procent in de eerste verkiezingsronde, 84 procent bij de tweede), kleurden buurten zoals het welvarende zesde en tweede arrondissement traditiegetrouw helemaal blauw: de kleur van Les Républicains.

Lang niet alle Républicains-stemmers zijn gezegend met de middelbare leeftijd, wel integendeel. Dat je je als piepjonge vrouw het meest vertegenwoordigd kunt voelen door François Fillon, een driedubbel zo oude reactionaire man, vind ik op z’n minst intrigerend. Daarom wilde ik Alix Dubief (20) graag ontmoeten.

Voor het partijlokaal van de Fédération des Républicains du Rhône op de chique Avenue Maréchal de Saxe in le sixième wacht Alix ons op. Al sinds haar achttiende bezit de brunette met babyblauwe leren jekker een lidkaart van deze centrumrechtse, conservatieve partij. Trots opent ze de deur. Het lokaal is verlaten want het is weekend, maar als geëngageerde militante kan Alix zonder problemen over de sleutels beschikken.

 

 

 

 

Pauze ingelast

 

De bachelorstudente rechten en professioneel keurturnster gebaart naar de stapels pamfletten van de Republikeinse parlementskandidaten die hoopvol blinken in de middagzon. Emmanuel Macron mag dan wel de presidentsverkiezingen gewonnen hebben, de strijd om de parlementszitjes is op het moment dat we elkaar ontmoeten nog niet gestreden.

“Ik flyer graag”, zeg Alix. “Het directe contact met de mensen op straat vind ik het leukste aan campagne voeren. Met Les Jeunes Républicains zijn we ook van deur tot deur gegaan om de mensen ervan te overtuigen dat François Fillon de meest geschikte kandidaat was om dit land weer op de rails te krijgen.

“Ik discussieer graag, maar afgelopen januari heb ik toch een pauze moeten inlassen. De giftige reacties werden me te veel. ‘Fillon? Il a volé la France!’ (Fillon werd in verdenking gesteld voor corruptie omdat hij als parlementslid zijn vrouw en kinderen royale bedragen uitbetaald zou hebben waar geen prestaties tegenover stonden, JA) Zulke opmerkingen deden mijn bloed koken. Om mijn kalmte te kunnen bewaren, heb ik even een stap teruggezet. Het was duidelijk dat de media hem gewoon zwart wilden maken; niets minder dan een politieke moord was het. (blaast)

“Ik kan me volledig vinden in Fillons visie op de samenleving: menselijkheid komt voor hem op de eerste plaats, niet het individualisme dat onze consumptiemaatschappij vandaag dicteert. Ik ben echt teleurgesteld dat hij niet verder geraakt is dan de eerste ronde. Bij de tweede ronde ben ik niet gaan stemmen. Gevaarlijk? Niet echt, ik wist wel dat Marine Le Pen uiteindelijk niet zou winnen.”

Van onverschilligheid kun je Alix moeilijk beschuldigen. Al sinds haar tiende verdiept ze zich in de politieke vraagstukken van haar land. Wanneer ze niet op de turnmat haar spagaat perfectioneerde, was ze op haar slaapkamer te vinden, te midden van haar verzameling politieke folders.

“Het waren de presidentsverkiezingen van 2007 en ik was enorm gefascineerd door al die kleurrijke, veelbelovende blaadjes die we in de brievenbus kregen. Uren zoet was ik met het bestuderen van de verkiezingsbrochures. Niet dat ik er iets van begreep (lacht), maar ik was geïntrigeerd. Geen idee waar die interesse vandaan kwam. Aan de keukentafel praatten mijn ouders af en toe wel over politiek, maar ze hingen toen nog geen partij aan.

“Bij de volgende verkiezingen, in 2012, was ik oud genoeg om er wat meer van te snappen. Toen is mijn politieke engagement echt begonnen. Ik was vooral tégen François Hollande. De financiële crisis woedde hevig, maar hij wilde in plaats van te besparen op overheidsuitgaven juist méér spenderen! Een utopisch project dat niet strookte met de realiteit. Macron is van hetzelfde laken een pak, als je het mij vraagt.”

 

Draagmoeders

 

De politiek beheerst steeds heviger de gesprekken aan de eettafel van de Dubiefs. Vooral met haar vader deelt Alix dezelfde conservatieve overtuigingen. Wanneer de Assemblée Nationale in 2013 het homohuwelijk legaliseert, sluit haar vader zich aan bij La Manif Pour Tous, een beweging die ontstond als protest tegen Le Mariage Pour Tous. Alix twijfelt.

“Met het homohuwelijk op zich heb ik geen probleem. Ik vind dat… nu ja, niet normaal, maar om eerlijk te zijn; je m’en fiche. Zodra ik begreep dat Le Mariage Pour Tous niet enkel voor het homohuwelijk streed, maar ook voor gelijke adoptie- en ouderschapsrechten voor holebi’s, ben ik uit protest wél mee de straten opgegaan.

“Vooral het draagmoederschap vind ik een echte schande. Wat me daaraan zo dwarszit, is dat het om een marchandisation van het menselijke lichaam gaat, waarbij ook nog eens geprofiteerd wordt van de zwakke positie van bepaalde vrouwen. Want de meeste draagmoeders verkopen hun lichaam alleen omdat ze geen andere uitweg zien uit hun benarde economische situatie.”

Maar is het niet goed dat wij als vrouwen vandaag zelf kunnen beslissen wat we met ons lichaam doen, vraag ik Alix. Als iemand beslist haar lichaam te verkopen, is dat dan niet háár keuze?

“Iemand die niets heeft 5.000 euro beloven als ze voor jou een kind draagt, bied je geen keuze aan. Nee, je buit haar armoede uit, enkel en alleen omwille van jouw persoonlijke verlangens. Een kind koop je niet, je maakt het.

“Vooral mannen maken gebruik van een draagmoeder, maar om de gelijkheid tussen de geslachten te bewaren ben ik ook tegen alle vormen van geassisteerde voortplanting voor vrouwelijke koppels.

“Holebi’s kunnen vandaag in Frankrijk, net zoals in veel andere Europese landen, volledig legaal kinderen adopteren, maar om eerlijk te zijn weet ik niet of dat wel zo’n goed idee is. Ik geloof dat een kind zowel een vader als een moeder nodig heeft om goed op te groeien. Man en vrouw samen zijn complementair. Mijn vader heeft me heel andere dingen bijgebracht dan mijn moeder. Als een van de twee er niet was geweest, had ik heel wat gemist.

“Ook alleenstaande mannen of vrouwen die een kind adopteren, of erger nog: fabriceren, vind ik erg egoïstisch. Het is een teken van een samenleving waarin de familiale solidariteit afgebroken wordt ten voordele van het individu. Uit protest daartegen heb ik me aangesloten bij La Manif Pour Tous, en ben ik nu lid van Sens Commun.”

 

 

Teloorgang

 

Als uitloper van de door La Manif Pour Tous georganiseerde betogingen tegen het homohuwelijk, waarbij in het voorjaar van 2013 honderdduizenden de Parijse straten bezetten, ontstaat enkele maanden later Sens Commun. De conservatieve belangenvereniging onder de vleugels van de Republikeinse partij die zichzelf, vrij vertaald, ‘Gezond Verstand’ noemt, heeft haar bekendheid vooral aan François Fillon te danken. Zijn belofte enkele prominente Sens Commun-leden in zijn regering op te nemen, veroorzaakte heel wat ophef. Vandaag telt de vereniging in heel Frankrijk zo’n 10.000 geregistreerde leden.

De vader van Alix leidt de fractie Sens Commun Rhône et Métropole de Lyon, zelf is ze lid van de jongerentak.

“Er is een groot verlies van menselijkheid aan de gang. Niet alleen in Frankrijk. De teloorgang is wereldwijd. We leven in een consumptiemaatschappij waarin de vrije keuze van het individu heilig is, en de mens zich boven de natuur heeft geplaatst. De solidariteit is ver te zoeken, op familiaal, maar ook op nationaal en ecologisch vlak.

“Ik verzet me daartegen. Kort door de bocht: ik ben mijn ouders dankbaar, ik respecteer de Franse vlag en ik recycleer. Als lid van Sens Commun probeer ik hiervoor bewustzijn te creëren.

Liberté, égalité, fraternité, luidt ons nationale devies. De overvloed aan liberté verstikt ons, de fraternité hebben we verloren en in plaats van égalité zouden we beter équité, gerechtigheid, nastreven. Want niet iedereen is gelijk. Voor de wet, ja. Maar biologisch gezien niet.

“Het dogma van de keuzevrijheid stelt vandaag dat kinderen zelf kunnen beslissen of ze een jongen of een meisje zijn, maar dat zijn toch leugens! Ik ga niet akkoord met die hele gendertheorie. Er zijn wel degelijk verschillen tussen de seksen.”

 

Kippenvel

 

Wanneer Alix op dreef is, danst de hartvormige moedervlek op haar rechterwang woest mee op het ratelende ritme van haar betoog. De losbandige streng haar die steeds vanachter haar linkeroor probeert te ontsnappen, houdt ze wel voortdurend in het gareel. Hoewel het binnen best warm is, blijft haar leren jekker de hele tijd aan, als om duidelijk te maken dat ze vandaag nog wel wat anders te doen heeft. Het glimmende papier van een verkiezingsbrochure zou haar goed staan. Waarschijnlijk waagt Alix zich binnenkort ook wel in de politiek, want van de toekomst onder president Macron verwacht ze niet al te veel.

“Macron is de belichaming van een individualistische consumptiemaatschappij, en zijn regering is n’importe quoi. Noch links, noch rechts: dat bestaat niet. Je helt altijd over naar een kant. En dan al die kandidaten zonder ook maar enige ervaring: gaan zij nieuwe wetten voor ons schrijven? Gevaarlijk vind ik dat.

“Zelf ben ik een trotse Française. Wanneer ik de Marseillaise hoor, krijg ik kippenvel. Maar dat kun je vandaag niet meer zeggen, met dank aan Marine Le Pen. Als we niet oppassen, ondergaat de Franse identiteit straks hetzelfde lot als de Europese, en brokkelt ze af tot er niets meer overblijft, behalve een vaag gevoel dat niemand echt kan definiëren. Vrijheid en openheid zijn belangrijke Europese waarden, maar de Europese Unie is er niet spaarzaam op geweest, met alle gevolgen van dien.

“Wat ik zou veranderen als ik aan de macht was? De buitengrenzen van het Schengen-gebied moeten strenger bewaakt worden. Zo zouden we minder vluchtelingen binnenlaten, maar ze wel beter opvangen. En de EU moet haar staten meer soevereiniteit geven. Zo kunnen ze weer wat gezond nationalisme kweken – belangrijk voor de samenhorigheid binnen een land.”

 

Alternatieve katholieken

 

Wie ook mee betoogde tegen de ethische uitverkoop van haar land, is Marie-Hélène Lafage (28), vicepresidente van Les Altercathos, een in Lyon opgerichte vereniging van jongeren die zichzelf ‘alternatieve katholieken’ noemen. In het land dat zichzelf prijst als ‘la fille aînée de l’Eglise‘ speelt de Kerk nog een vooraanstaande rol: 60 procent van de Fransen noemt zichzelf katholiek.

We ontmoeten Marie-Hélène op het hoogste punt van de Fourvière-heuvel, in de verkoelende schaduw van de imposante basiliek. Op een bankje in de Jardin du Rosaire geeft de gelovige stedenbouwkundige toe dat ze eigenlijk liever niet aan haar deelname aan de protesten van La Manif Pour Tous herinnerd wordt.

“Ik ben er nog steeds van overtuigd dat het belangrijk is als mens duidelijk te weten waar je vandaan komt en dat kan enkel als je de nakomeling van een man en een vrouw bent. Maar die manifestaties hebben te veel verdeeldheid gezaaid, ook onder mijn vrienden. Ik heb lang getwijfeld of ik wel mee zou doen, en zodra de protesten gewelddadig werden, heb ik me gedistantieerd. Ik vind het verontrustend hoezeer de katholieken zich door die kwestie van het homohuwelijk hebben laten bepalen. Alsof er vandaag geen belangrijker vraagstukken zijn om ons mee bezig te houden.

“Tegelijk vind ik het ook niet correct dat de overheid ons allemaal afschilderde als cathos fachos. In een democratie heeft iedereen toch het recht zijn mening te uiten? Volgens mij gaat die veronderstelling dat katholieken sowieso rechts zijn, vandaag ook niet meer op. Ik voelde me zo weinig vertegenwoordigd door de rechtse presidentskandidaten dat ik maar op Mélenchon heb gestemd. Weliswaar vooral om tegengewicht aan Marine Le Pen te bieden, maar ik deel zijn euroscepsis. De EU moet grondig hervormd worden. Vandaag is ze een inspiratieloos, economisch project dat enkel draait om zoveel mogelijk zakendoen. Ik gruwel van vrijhandelsverdragen zoals CETA en TTIP. Dat Macron daar een voorstander van is, bevestigt voor mij dat zijn visie voor Frankrijk binnen Europa in de eerste plaats een economische is.”

Een geagiteerde zucht ontsnapt aan haar smalle lippen, ze lijkt zich maar moeilijk te kunnen ontspannen. We kijken samen toe hoe iets verderop twee verveelde militairen een selfie nemen met het adembenemende uitzicht over de vallei.

“We laten ons vandaag massaal verblinden door valse goden zoals geld, status en sociale media”, zegt Marie-Hélène. “Terwijl iedereen toch nood heeft aan iets dat zijn dagelijkse banaliteiten overstijgt om een zinvol leven te leiden.”

 

 

Quarterlifecrisis

 

Tijdens haar classes préparatoires (voorbereidende studies om binnen te geraken in een van Frankrijks grandes écoles supérieures, JA) woonde Marie-Hélène in een door zusters onderhouden studentenhuis, recht tegenover de basiliek. Vol vertwijfeling over wie ze was en wat ze nu eigenlijk echt wilde, brak ze haar hoofd over welke richting ze haar leven zou geven. Ze ging door een innerlijk conflict dat onder millennials ook wel bekendstaat als de quarterlifecrisis, maar in plaats van het onbehaaglijke gevoel weg te feesten of op wereldreis te vertrekken, bekeerde Marie-Hélène zich op haar twintigste tot het katholicisme.

“Als kind was ik wel naar de catechese geweest, maar in ons gezin speelde geloof geen belangrijke rol. We gingen amper naar de mis. Pas toen ik bevriend raakte met mijn gelovige huisgenoten, ontdekte ik dat het katholieke geloof echt een centrale plaats in mijn leven verdient.”

Wat precies haar daarvan overtuigd heeft, wil ik weten. Marie-Hélène lacht nerveus.

C’est un peu personnel. Ik had een ontmoeting met God die me erg raakte, zo vervuld voelde ik me van Zijn liefde. Ik besefte dat Hij het was die ik zocht, op verschillende niveaus in mijn leven.”

Ze ziet de vraagtekens in mijn ogen. “Ik kan het moeilijk beschrijven, intellectueel valt het niet te verklaren. Laat het me zo zeggen: als je al op voorhand besluit dat God niet bestaat, zul je Hem niet tegenkomen, het gebeurt enkel als je je openstelt voor een eventuele ontmoeting. Mijn ouders schrokken in het begin wel een beetje. ‘Oh la la, elke dag bidden en zo vaak naar de mis. Ben je intégriste (fundamentaliste, JA) geworden?’, vroegen ze. Ondertussen ben ik gewoon la catho de la famille. Mijn broer en zus plagen me daar soms mee, maar dat vind ik wel grappig.

“Ik begrijp dat mijn ouders afstand van de Kerk hebben genomen. In de jaren 70 en 80 was het volgens mij niet gemakkelijk om een jonge katholiek te zijn. Het was de tijd van de totale ommekeer; de kloof tussen de autoritaire Kerk en de moderne wereld met haar veranderde zeden en consumptie was enorm. Ik geloof dat het katholicisme jongeren vandaag meer te bieden heeft. De nadruk ligt minder op strikte regeltjes volgen, de liefde van God staat meer centraal. Paus Franciscus, van wie ik een grote fan ben, zegt het ook vaak: naastenliefde komt op de eerste plaats.

“In mijn vriendenkring bevinden zich veel bekeerlingen. Ik geloof dat er een nieuwe generatie is opgestaan die actief op zoek gaat naar meer zin in het leven.”

Ik vraag Marie-Hélène of ze het enorme succes van yoga, mindfulness en superfoods onder onze generatiegenoten ook meerekent, of vindt ze die pogingen te individualistisch? “Het is de zoektocht die ons verenigt”, antwoordt ze wijselijk.

 

 

 

Apostelen

 

Les Altercathos, de vereniging waarvan Marie-Hélène vicepresidente is, ontstond in 2011 als een katholiek geïnspireerd debatgroepje.

“Met twaalf vrienden rond een tafel – ja, ik weet het, net de twaalf apostelen (lacht) – bespraken we ‘la pensée sociale de l’Eglise‘ zoals die aan bod komt in de encyclieken, en pasten dat gedachtegoed toe op de grote vraagstukken van onze tijd: de sociale ongelijkheid, de vluchtelingencrisis, de klimaatverandering…”

Vandaag tellen Les Altercathos duizend leden, en hebben ze hun eigen coworkingcafé, Le Simon, in hartje Lyon, waar ze allerlei culturele evenementen organiseren, regelmatig ook in samenwerking met jonge moslimverenigingen.

Waar Sens Commun duidelijk politieke kleur bekent, doen ze dat bij Les Altercathos liever niet. “Un service du bien commun“, noemt Marie-Hélène hun engagement, “wat de politiek eigenlijk ook zou moeten zijn, maar dat wordt helaas vaak vergeten.”

Die katholieke ‘pensée sociale‘ past Marie-Hélène ook toe op haar persoonlijke leven: als stadsplanner werkt ze in de minder gegoede wijken van Lyon, de banlieues, zeg maar. Niet altijd een even dankbare job, maar ze haalt er veel voldoening uit.

“Veel van mijn studiegenoten begrepen niet waarom ik geen prestigieuzer en bovenal beter betaald werk uitkoos; ik had namelijk aanbiedingen genoeg. Maar ik vind het juist heel waardevol om me elke dag bezig te houden met sociale kwesties die me na aan het hart liggen.”

Boven ons luidt Notre-Dame de Fourvière haar klokken. Het is zondagavond: bijna tijd voor haar wekelijkse eucharistieviering. Maar niet hier, want “te klassiek”, volgens Marie-Hélène. “Lyon heeft zo’n groot aanbod voor jongeren, het zou zonde zijn daar geen gebruik van te maken.”

We dalen samen de heuvel af in een schattige kabeltram en steken de Saône over. Voor we de kerk van de Communauté du Chemin Neuf binnenwandelen, maakt Marie-Hélène een knieval, gevolgd door een kort kruisteken.

Ze stelt ons voor aan Père Arnaud, een goedlachse, vlotte jongeman van 35 jaar. Maar wanneer fotografe Sanne hem vraagt wanneer het katholicisme denkt ook vrouwen het priesterlijke ambt te laten bekleden, blijft zijn glimlach even hangen. “Dat zal helaas nooit gebeuren, het ligt nu eenmaal niet in onze traditie.”

 

Swingende pater

 

Hoewel met de nodige animo gebracht, zijn de preken en voorlezingen van Père Arnaud toch behoorlijk traditioneel. Pas wanneer het kerkkoor en -orkest ten tonele verschijnen, begrijp ik waarom de kerk afgeladen vol zit. Het zijn de vele zangstonden die hier de ambiance brengen. Met een swingende pater op de synths, en eentje op de gitaar, heeft de feestelijke sfeer wel wat weg van een viering in een Afrikaanse kerk.

Opmerkelijk veel tieners en twintigers gaan uit de bol op de bijbelse liederen over het beloofde land, dat hier blijkbaar nog steeds gewoon Israël heet.

Allemaal jongeren die ondanks het zonnige weer meer heil zien in de psalmen dan in een frisse pint.

 

Dit artikel is de eerste aflevering van de reeks ‘Oh My EU’ die zes weken lang in de weekendbijlage van De Morgen verscheen. Het audio- en videomateriaal voor deze reeks vindt u hier terug.